Жазатайым оқиғалардан міндетті сақтандырудың Қазақстандағы жүйесінің әсерін бағалау: сектораралық зерттеудің аралық талдауы

Аннотация

Зерттеуде превентивті, өтемақы және оңалту функцияларын іске асыру үшін Қазақстандағы жазатайым оқиғалардан міндетті сақтандыру жүйесінің (ЖОМС) тиімділігін бағалау үшін әлеуметтанулық сауалнама пайдаланылды. Сауалнама 2022 жылғы 15 шілдеден бастап 15 тамызға дейін Қазақстанның үш өңірінен респонденттерді іріктеу үшін көп сатылы іріктеу әдісін пайдалана отырып жүргізілді. Деректер респонденттердің үш санатынан жиналды: жұмыс берушілер мен еңбекті қорғау қызметтерінің (ЕҚҚ) басшылары, жазатайым оқиға болған және кәсіптік еңбекке қабілеттілігінен айырылу дәрежесі белгіленген жұмыскерлер және еңбек қызметін (қызметтерін) орындайтын жұмыскерлер. Жиналған деректер сандық да және сапалық та әдістерді қолдана отырып талданды. Сандық деректерді талдау үшін жиіліктер мен процент-тер сияқты сипаттамалық статистика, ал сапалық үшін контент-талдау қолданылды. Зерттеу көрсеткендей, Қазақстанда өндірістегі жазатайым оқиғалардан сақтандыру жүйесінің өтемақы функциясыбасымды, алпревентивтіжәнеоңалтуфункцияларыазтиімдідептанылды. Өндірістегі жазатайым оқиғалардан сақтандырудың қолданыстағы жүйесіне қанағаттану деңгейіне келетін болсақ, жұмыс берушілердің көпшілігі (85%) қолданыстағы жүйеге қанағаттанғаны анықталды, ал жазатайым оқиға болған және кәсіптік еңбекке қабілеттілігінен айырылу дәрежесі белгіленген жұмыскерлеррдің 55% ғана қанағаттандырылды. Еңбек қызметін (қызметтерін) орындайтын қызметкерлерқолданыстағыжүйегееңазқанағаттанып, тек 45% қанағаттанғанынбілдірді. Зерт-теу Қазақстандағы өндірістегі жазатайым оқиғалардың негізгі себебі жұмыскерлердің кәсіптік тәуекелдерге ұшырауы екенін көрсетті. Зерттеу көрсеткендей, ер адамдар респонденттердің жалпы санының 72,5%, ал әйелдер 27,5% құрады. Зерттеуге қатысқан респонденттердің жасы бойынша тобы келесідей бөлінді: 11,2%-ы 18-24 жас аралығында, 47,6% 31-45 жас аралығында, 37,0% 46-60 жас аралығында және 4,2% 61 және одан жоғары жастан асқан. Респонденттер арасындағы ең үлкен өкілдікке жалпы санның 26,8% құрайтын өңдеу өнеркәсібі ие болды. Оның артынан тау-кен өнеркәсібі -респонденттердің 20,8%. Зерттеуде айтарлықтай ұсынылған басқа салалар – құрылыс, денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер, көлік және қойма шаруашылығы, бөлшек сауда және әкімшілік қызметтер, электр және газ және сондай-ақ ауыл шаруашылығы.

Жалпы, зерттеуелдегіөндірістегіжазатайымоқиғалардыңсаныназайтуүшінжұмыскерлерге өтемақы төлеудің ұлттық институционалдық инфрақұрылымына енгізілуі тиіс профилактикалық шараларын күшейту қажеттілігін көрсетеді. Сондай-ақ зерттеу нәтижелері өндірістегі жазатай-ымоқиғаларменжарақаттарқаупіжоғарыжұмыскерлердіңдемографиялықбейінітуралықұнды ақпарат бере алады, бұл Қазақстанда еңбекті қорғауға жәрдемдесуге бағытталған болашақ сая-сат пен шараларды әзірлеуге көмектесуі мүмкін.

Түйін сөздер: жазатайым оқиғалардан міндетті сақтандыру, әлеуметтанулық зерттеу, өндірістік жарақаттану, сақтандыру әлеуметтануы, еңбек әлеуметтануы.