Қазақ халқының мәдениетіндегі қартаю: геротрансценденттік факторларды психологиялық талдау

Аннотация

Оқырмандар назарына ұсынылған мақалада қартаюдың мәдени-тарихи детерминанттарының проблемасы қарастырылған, бұл даму психологиясы мен геронотология үшін өзекті. Әр түрлі тарихи кезеңдерде қазақ халқының мәдениетіндегі қарттықты қабылдауға салыстырмалы талдау жасалды. Егде жасты қабылдаудың экзистенциалды-психологиялық талдауы қазақ ғалымы Абайдыңшығармаларынжекеөмірлік-семантикалықкөзқарасқұбылысыретіндеталдаумысалында қысқаша келтірілген. Л. Торнштамның метотеориялық теориясы – отогенездің соңғы сатысында дамудың прогрессивті механизмін сипаттайтын қартаю психологиясының парадигмалары эволюциясы нәтижесінде қозғалады және ол сонымен қатар эмпирикалық негізге алынады, әлеуметтік-демографиялық факторлардың қазақ халқы арасындағы геротрансцендентке әсерін зерттеу. Зерттеу нәтижелері отбасылары бар респонденттердің көзқарасында айтарлықтай айырмашылықтарды көрсетті. Ерлі-зайыптылар үшін геротрансцендентальды өзгерістер деңгейі жалғыз тұратын респонденттерге қарағанда едәуір жоғары болды. Жеке өлшем мен білім деңгейі арасындағы байланыс табылды, яғни нәтижелер көрсеткендей, адамның білімі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым ол геротрансценденцияның деңгейі жоғарылайды. Сондай-ақ, тұрғылықты жер немесе аймақ факторы геротрансценденцияның дамуына белгілі бір әсерін көрсетеді. Осылайша, мегаполистерде тұратын респонденттер арасында геротрансценденция деңгейінің жалпы көрсеткіші қалалардағы аймақтардағы респонденттерге қарағанда айтарлықтай жоғары болды. Зерттеу барысында қатынастар мен жыныстық және жастық аспектілердегі айтарлықтай айырмашылықтар табылған жоқ.

Түйін сөздер: қартаю, кәрілік, геротрансценденттілік, жеке өлшем, әлеуметтік өлшем, әлемді

жалпылама қабылдау.