Халық арасындағы «ұят» феноменіне қатынас
DOI:
https://doi.org/10.26577/JPsS202593207Аннотация
Мақала мәдени және әлеуметтік нормаларды қалыптастырудағы рөліне баса назар аудара отырып, қазақстандық қоғамдағы "ұят" санатын әлеуметтанулық талдауға арналған. Мақалада жеке және әлеуметтік-мәдени факторлармен анықталған күрделі құбылыстың ұят эмоциясы туралы пәнаралық зерттеулер талданады. Ұятты зерттеудің әртүрлі теориялық тәсілдері қарастырылады. Ұяттың әлеуметтік теорияларына, соның ішінде жеке тұлға, қоғам және мінез-құлық нормалары арасындағы өзара әрекеттесудің маңыздылығын көрсететін мәдени, ритуалдық және құрылымдық тұжырымдамаларға ерекше назар аударылады.
Зерттеу аясында Қазақстанның үш қаласынан: Алматы, Астана және Павлодардан 123 респондент қатысқан пилотаждық сауалнама жүргізілді. "Ұят" ұғымын мінез-құлықты реттеуші, әлеуметтік және мәдени нормаларды шектеуші ретінде қабылдауға ерекше назар аударылды.
Деректерді талдау дәстүрлі нормаларға әртүрлі көзқарастарды анықтады: олардың негізгі элементтерін құрметтеуден бастап оларды ескірген және маңызды емес деп тануға дейін. Зерттеу урбанизацияның, жастың және бұқаралық мәдениеттің дәстүрлі нормалардың, әсіресе жастар арасындағы сәйкестіктің әлсіреуіне әсерін көрсетеді. Шейминг және оның қоғамдағы салдары сияқты заманауи қиындықтар қарастырылады.
Дәстүрлер туралы ағарту және олардың оң аспектілерін сақтау үшін ұрпақтар арасындағы белсенді диалог қажеттілігі туралы қорытындылар жасалды.
Түйін сөздер: эмоциялар әлеуметтануы, "ұят", ұятты зерттеу теориялары, шейминг, "ұятмен".
