Жоғары сынып оқушыларының мектептік белсенділігінің предикторлары
DOI:
https://doi.org/10.26577/JPsS202594303Аннотация
Жасөспірімдердің мектептік белсенділігі мәселесі соңғы жылдары ерекше өзектілікке ие болды, өйткені ол оқушылардың академиялық жетістігіне, психологиялық әл-ауқатына және әлеуметтік бейімделуіне тікелей ықпал етеді. Бұл зерттеудің мақсаты – жоғары сынып оқушылары арасында мектептік белсенділік пен бейбелсенділіктің (disengagement) предикторларын анықтау, сонымен қатар академиялық мотивацияның, өзін-өзі құрметтеудің негіздерінің және жауапкершіліктің өзін-өзі реттеудің құрамдас бөліктері ретіндегі рөлін талдау болды.
Эмпирикалық зерттеу 8–11 сыныптардағы 286 оқушыдан (142 ұл және 144 қыз) тұратын таңдамада жүргізілді. Зерттеу әдістемелік құралдары: Қысқаша академиялық мотивация шкаласы (Гордеева, Сычев, Осин, 2012), Жасөспірімдердің өзін-өзі құрметтеу негіздері сауалнамасы (Лункина, Гордеева, 2019), «Мектептік көпөлшемді белсенділік шкаласы» (Wang және т.б., 2019; Фомина мен Моросанова бейімдеген, 2020), сондай-ақ «Жасөспірімдердің жауапкершілігі» әдістемесі (Данилова және т.б., 2024). Мәліметтерді өңдеу SPSS 27 бағдарламасында құрылымдық теңдеулерді модельдеу (SEM) әдісі арқылы жүргізілді.
Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, оқушылардың мектептік белсенділігі негізінен тұлғалық және әлеуметтік ресурстармен (жауапкершілік, өзін-өзі бақылау, қолдау) анықталады, ал академиялық мотивацияның ықпалы шектеулі болды. Керісінше, бейбелсенділік (disengagement) көбінесе мотивациялық факторлармен – сыртқы мотивациямен, компенсаторлық өзін-өзі құрметтеумен және жауапкершіліктен қашумен – түсіндірілді. Осылайша, мотивация белсенділікті күшейтуден гөрі бейбелсенділіктің алдын алуда маңыздырақ рөл атқарады.
Зерттеудің құндылығы – жоғары сынып оқушыларының мектептік белсенділігінің және бейбелсенділігінің предикторларын нақтылау, сондай-ақ бұл конструктілердің салыстырмалы дербестігін растау. Жұмыстың практикалық маңыздылығы – бейбелсенділікті төмендетуге және оқушылардың мектептегі белсенділігін арттыратын тұлғалық ресурстарды нығайтуға бағытталған психологиялық-педагогикалық бағдарламаларды әзірлеу мүмкіндігінде.
Түйін сөздер: мектептік белсенділік, бейбелсенділік, академиялық мотивация, өзін-өзі құрметтеу, жауапкершілік.
